1929 Büyük Buhran: Wall Street’in Çöküşü
Ne Oldu?
1929 yılında ABD borsasında yaşanan çöküş, modern tarihin en yıkıcı finansal krizlerinden biri olarak kabul edilir. Spekülatif balonun şişmesi ve ardından patlamasıyla birlikte milyonlarca insanın yatırımı sıfırlandı.
Sonuçları
- Dow Jones endeksi 1929 Ekim’inden 1932 ortasına kadar yaklaşık %90 düştü.
- İşsizlik oranı ABD'de %25 seviyelerine ulaştı.
- Küresel ticaret daraldı, bankalar iflas etti.
Öğreti
- Aşırı spekülasyon balonları tehlikelidir.
- Denetimsiz finansal sistemler krizi derinleştirebilir.
- Krizler, tüm ekonomiyi etkileyen sosyal sorunlara dönüşebilir.
1973 Petrol Krizi: Enerji Fiyatları Borsayı Nasıl Sarstı?
Ne Oldu?
1973 yılında OPEC ülkelerinin petrol ihracatını kısıtlamasıyla birlikte enerji fiyatları hızla yükseldi. Bu durum stagflasyon (durgunluk + enflasyon) ortamı yarattı.
Sonuçları
- Gelişmiş ülkelerde büyüme yavaşladı, işsizlik ve enflasyon birlikte arttı.
- Enerjiye bağımlı sektörlerde sert düşüşler görüldü.
- Borsa endeksleri yıllarca toparlanamadı.
Öğreti
- Enerji krizleri, reel ekonomiyle birlikte borsaları da doğrudan etkileyebilir.
- Jeopolitik riskler göz ardı edilmemelidir.
2000 Dot-Com Balonu: Teknoloji Hisselerinin Çöküşü
Ne Oldu?
1990’ların sonlarında internet şirketlerine duyulan aşırı ilgiyle Nasdaq endeksi büyük bir yükseliş yaşadı. Ancak bu şirketlerin çoğu kârlı değildi ve balon sonunda patladı.
Sonuçları
- Nasdaq, Mart 2000’den 2002 sonuna kadar %78 civarında değer kaybetti.
- Binlerce teknoloji şirketi iflas etti.
- Yatırımcı güveni uzun süre zedelendi.
Öğreti
- Hızlı büyüyen sektörlerde bile gerçek değerlemeye dikkat edilmelidir.
- Kârlı olmayan şirketlere dayalı spekülatif yükselişler kalıcı olmaz.
2008 Küresel Finans Krizi: Lehman Brothers’ın Batışı
Ne Oldu?
ABD’de mortgage piyasasındaki riskli krediler (subprime mortgage) finans sistemine yayıldı. Lehman Brothers’ın iflası, tüm finans dünyasında domino etkisi yarattı.
Sonuçları
- Küresel piyasalar çakıldı; S&P 500 endeksi 1 yıl içinde %50’ye yakın değer kaybetti.
- Dev bankalar devletler tarafından kurtarıldı.
- Küresel durgunluk yaşandı.
Öğreti
- Finansal ürünlerin yapısı, risk yönetimi kadar şeffaflık da kritiktir.
- Merkez bankalarının müdahalesi, krizlerin derinliğini etkiler.
- Kaldıraçlı sistemler, kriz zamanlarında kırılganlığı artırır.
2020 COVID-19 Krizi: Pandeminin Piyasaya Etkisi
Ne Oldu?
2020'nin başlarında dünya genelinde yayılan COVID-19 pandemisi, sağlık sistemlerinin yanı sıra ekonomileri de durma noktasına getirdi. Küresel borsalar tarihi düşüşler yaşadı.
Sonuçları
- Mart 2020’de birkaç hafta içinde dünya borsalarında %30-35 oranında düşüşler yaşandı.
- İşsizlik hızla yükseldi, büyüme oranları eksiye döndü.
- Devasa merkez bankası teşvikleriyle toparlanma süreci başladı.
Öğreti
- Krizler yalnızca ekonomik değil, sağlık ve sosyal kaynaklı da olabilir.
- Ani şoklar, yatırımcıların paniklemesine neden olabilir.
- Esnek, likit ve çeşitlendirilmiş portföyler bu tür krizlerde koruyucu olabilir.
Kriz Dönemlerinde Yatırımcı Ne Yapmalı?
- Panikten uzak durmalı: Kriz anlarında yapılan panik satışları, zararların kalıcı hale gelmesine neden olabilir.
- Portföy çeşitlendirmesi sağlam olmalı: Farklı sektör ve varlık türlerine yatırım yapmak riski azaltır.
- Nakit oranı gözden geçirilmeli: Likidite, kriz dönemlerinde fırsatlara ulaşmak için önemlidir.
- Temel değerler ön planda olmalı: Sağlam bilanço ve sürdürülebilir iş modeli olan şirketler krizleri daha kolay atlatır.
- Uzun vadeli perspektif korunmalı: Geçmişte tüm krizlerden sonra toparlanma yaşanmıştır.
Son Söz: Krizler Kaçınılmaz, Hazırlıklı Olmak Şart
Küresel ekonomik krizler borsaları sarsabilir ama tarihsel veriler gösteriyor ki, her kriz aynı zamanda bir toparlanma sürecinin de başlangıcıdır. Önemli olan kriz anlarında doğru analiz yapabilmek, stratejiye sadık kalmak ve fırsatları soğukkanlılıkla değerlendirebilmektir.
Unutmayın: Borsa tarihi, inişler kadar çıkışların da tarihidir. Bilinçli yatırımcı için krizler sadece risk değil, doğru yönetildiğinde fırsat da olabilir.
"Bu konuya ilişkin daha kapsamlı analizler ve güncel piyasa değerlendirmeleri için Borsa Gundem Rehberi’ni inceleyebilirsiniz."
