Ekim verisi sevimli değil. Ama tekrar hatırlatayım; üç sektörün birleşik üretim endeksi üçüncü çeyrekte yüzde 1,1 artarken, GSYH yüzde 3,6 arttı.
Ekim ayındaki üretim gelişmelerini gösteren üç önemli veri açıklandı. Geçen hafta sanayi üretim endeksi, dün ise hizmet ve inşaat üretim endeksleri. Dikkat çekici gelişmeleri özetleyeceğim ama önce bir uyarıda bulunmam gerekiyor. Daha önce de altını çizdim; GSYH ile üretim endekslerinin hareketleri son dönemde önemli farklılıklar gösteriyorlar. Özellikle sanayi üretim endeksi ile GSYH’nin sanayi alt kalemi için geçerli bu olgu. Oysa üretim endeksleri, GSYH gibi çeyrek yıllık frekansta değil de üç aylık frekansta yayımlandıkları için daha günceller ve ekonomideki gidişat hakkında GSYH yayımlanmadan önce bize önemli ipuçları veriyorlar. Daha doğrusu, vermeleri beklenir. Öyle ya, kafa karıştıracaklarsa neden üretim endeksi hesaplanıp, yayımlansın? Sonuçta, özellikle veri toplama kısmı dikkate alındığında bir dolu iş.
İki grafik veriyorum. İlkinde endeks değerleri yer alıyor. GSYH’deki ağırlıklarını kullanarak sanayi, hizmet ve inşaat endekslerini birleştiriyorum. Bir de aynı işlemi inşaatı dışlayarak yapıyorum. İkinci grafikte ise her iki üretim endeksinin bir çeyrek öncesine kıyasla değişim oranları yer alıyor. Veriler, ekonomi programının uygulanmasına başlanmadan önceki son çeyrek olan 2023’ün ikinci çeyreğinden başlıyorlar ve çeyreklik frekansta 2025’in üçüncü çeyreğinde bitiyorlar. Çeyreklik ortalamaları ifade ediyorlar. Ekim ayı verisi, 2025’in dördüncü çeyreğinin ilk verisi; onu da dördüncü çeyrek yerine kullandım.
Üretim düzeylerine (ilk grafikteki endekslere) bakıldığında ve inşaat dışlandığında üretim artışı yok. İnşaatın payının diğerlerine göre çok düşük olmasına karşın (hizmetin payının onda biri, sanayinin payının ise yüzde 23’ü), inşaat eklendiğinde yılın ilk üç çeyreğinde üretim artışı görülüyor. Ama daha öncesindeki şiddette değil. İkinci dikkat çekici özellik ise, bir dönem öncesine kıyasla (çeyreklik) büyüme oranları incelendiğinde saptanıyor. Büyüme oranları bu yılın başından bu yana belirgin biçimde aşağıya doğru bir eğilim izliyorlar. Ekim ayını (dördüncü çeyrek olarak alınca) bir dönem öncesine göre üretim düşüşü var.
Kısacası, Ekim verisi sevimli değil. Ama tekrar hatırlatayım; üç sektörün birleşik üretim endeksi ile GSYH verisi, özellikle çeyreklik değişimlerde, ayrışabiliyor. Ayrıca bu sadece Ekim ayı verisi. Bu uyarılara karşın, eğilimin aşağıya doğru olduğu dikkate alındığında ve tersine bir gelişme olması için geçerli bir neden ortada görünmüyorken, dördüncü çeyreğin üçüncü çeyreğe kıyasla üretim açısından daha iyi geçmediğini söylemek mümkün görünüyor. Ek olarak İSO’nun PMI verisine de bakmakta yarar var. Bu endeks hem Ekim’de hem de Kasım’da eşik değerin altında kaldılar ve daralma yönündeki seyirlerini devam ettirdi. Buna karşın, Kasım ayında sınırlı bir toparlanma söz konusu.
• Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve borsagundem.com.tr’nin editoryal politikasını yansıtmayabilir.