Bu iki kavram, enflasyon ve hayat pahalılığı kavramları genellikle karıştırılır. Siyasetçi de bunu özellikle ister; enflasyondaki düşüşün hayat pahalılığı sorununun geride kaldığı gibi algılanmasını tercih eder. Bu işine gelir çünkü.
Oysa vatandaşın enflasyondan şikayet ederken yakındığı aslında hayat pahalılığıdır.
Daha önce de kim bilir kaç kez ifade ettim...
Diyelim yarın sihirli bir el dokundu ve enflasyonu sıfıra indirdi. Ama çalışanların ve emeklilerin maaşları da sabitlendi. Şimdi, enflasyon sıfıra indi diye vatandaş refaha kavuşabilir, bu durumdan çok memnun olur mu? Olanlar çıkacaktır elbette; onlar mevcut gelirleriyle çok rahat yaşayan bir azınlıktır. Toplumun çok geniş bir kesimi ise bu durumdan memnun olmayacaktır. Nasıl olsun, mevcut geliriyle mevcut fiyatlara yetişemiyor ki. Böyle bir kararla geniş kitlelere şu söylenmiş olur:
“Elinize geçen parayla geçinemiyordunuz, artık yıllar yılı böyle gidecek. Ama şikayet etmeyin, bakın enflasyonu sıfırladık!”
Kavramlar, kavramlar...
■ Enflasyon, fiyatların sürekli artış göstermesi durumudur.
■ Hayat pahalılığı ise ele geçen parayla rahat geçinememektir, o paranın harcamaya yetmemesidir, geçim zorluğu çekmektir.
■ Her enflasyon, gelirler enflasyon kadar artırıldığı sürece, hayat pahalılığına yol açmayabilir.
■ Ama her hayat pahalılığının öncesinde, artık geride kalmış olsa bile, mutlaka yüksek bir enflasyonist dönem vardır.
Düşen oran, fiyatlar değil!
Enflasyonun düştüğünden söz ediliyorsa zaten hâlâ fiyatlar artıyor demektir. “Enflasyon” kavramının geçtiği bir yerde örtülü biçimde fiyatların arttığı dile getiriliyordur. Eğer fiyatlar geriliyor olsaydı, bu “enflasyon” olarak değil, “deflasyon” olarak ifade edilirdi.
Dolayısıyla sürekli olarak “Enflasyon düşüyor” denildiğine göre “Fiyat artış hızının düştüğünden” söz edilmektedir.
Fiyatlar artarken yıllık enflasyon oranının nasıl düştüğü grafikte de çok açık biçimde görülüyor. Bu veriler TÜİK’in resmi verileri. Şimdi şu itirazı duyacağımı biliyorum: “TÜİK’in verilerine güvenilir, o verilerle değerlendirme yapılır mı?”
1- Bana yıllar öncesine giden başka bir veri seti veren olursa onu kullanırım.
2- TÜİK’in verilerine göre bile durum felaket, enflasyon düşerken fiyatların nasıl yukarıda kaldığı çok somut olarak ortada. Dolayısıyla TÜİK verisinden yakınmak yerine bu resmi verilerle ekonomi yönetimini kendi silahıyla vurmuş olmanın keyfini çıkarmak daha iyi değil mi?
3- TÜİK enflasyonunu şimdiye kadar çok ele aldım, bu konuya tekrar dönmeyi gereksiz buluyorum.
Grafikte çizgi yıllık enflasyondaki gerçekleşmeyi ve beklenen oranları, kutular ise endeksi, yani fiyat düzeyini gösteriyor.
2023 ve 2024’te zirveye çıkan yıllık artış hızla geriliyor, doğru. Peki kutularla ifade ettiğim fiyat düzeyi; onlarda bir gerileme var mı?
Yıllık enflasyon dediğimiz son bir yıldaki değişim oranı. O oran düşebilir ama önemli olan fiyatlar hangi düzeyde?
Grafiğin başlığında da ifade ettiğim gibi “Enflasyon düşüyor ama hayat pahalılığı baki kalıyor”!
Hayat pahalılığına bir örnek daha
Herhangi bir ürünün fiyatının Aralık 2024’te 100 lira olduğunu varsayalım. Bu ürüne 2025 yılında her ay 5 lira zam gelmiş olsun. Aralık 2025’te bu ürünün fiyatı artık 160 liraya çıktı.
Hani girişte sihirli bir el dedim ya, işte o sihirli el 2026’da devreye girse ve söz konusu ürünün fiyatı 2026 yılı boyunca sabit kalsa, yani Aralık 2025’teki 160 lira hiç değişmese...
2026’daki aylık artış sıfır! Ekonomi yönetimi “Enflasyonu sıfıra indirdik” diye övünse yeridir, değil mi?
Aylık oran sıfır ama yıllıkta artış hâlâ devam ediyor.
Aylık artış yok, yıllık artış hızla geriliyor ne var ki vatandaş yine de mutsuz, çünkü geçim sıkıntısı çekiyor. Nasıl çekmesin ki Ocak 2025’te 105 lira olan ürün Ocak 2026’da 160 lira; Haziran 2025’te 130 lira olan ürün Haziran 2026’da 160 lira.
Aylık artış yok, yıllık artış giderek geriliyor ama cepten yine yüklü bir para çıkıyor.
Söyler misiniz asıl sorun enflasyon mu, hayat pahalılığı mı? Kaldı ki 2026’da bu ürünün fiyatını sabit tutmak da mümkün değil, az da olsa bir artış yaşanacak.
• Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve borsagundem.com.tr’nin editoryal politikasını yansıtmayabilir.