TCMB'den "Altın Fiyatı Kaynaklı Servet Artışının Konut ve Otomobil Piyasalarına Etkisi" analizi:
■ Altın payı ve konut fiyatlarındaki pozitif ilişki göz önünde bulundurulduğunda, altın kaynaklı servet, konut fiyatlarında yukarı yönlü etki yapıyor
■ Otomobil satışları altın fiyatlarındaki artış sonrası yüksek altın mevduatı oranına sahip illerde göreli olarak artarken konuttan farklı olarak otomobil arzının nispeten esnek olması, talep artışının doğrudan satışlarda gözlenmesine neden oluyor
■ Talep artışı, arzı esnek olmayan konut piyasasında fiyatlarda, arzı nispeten esnek olan otomobil piyasasında ise satış adetlerinde artış olarak karşılanıyor
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) analizinde, altın payı ve konut fiyatlarındaki pozitif ilişki göz önünde bulundurulduğunda, altın kaynaklı servetin konut fiyatlarında yukarı yönlü etki yaptığı bildirildi.
TCMB'de Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğünde Müdür Mehmet Selman Çolak ve Uzman Mehmet Emre Şamcı tarafından hazırlanan "Altın Fiyatı Kaynaklı Servet Artışının Konut ve Otomobil Piyasalarına Etkisi" başlıklı analiz, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi'nde yayımlandı.
Küresel ölçekte jeopolitik belirsizliklerin artması ve merkez bankalarının yoğun altın alımları ile Eylül 2023-Nisan 2025 döneminde uluslararası piyasalarda altın fiyatlarının dolar cinsinden yaklaşık yüzde 77 yükseldiği vurgulanan analizde, fiyat artışının da katkısıyla Türkiye'de geleneksel servet tutma araçlarından biri olan altının mevduat içindeki payında artış yaşandığı belirtildi.
Analizde, altın fiyatındaki yükselişin, Türkiye’de tasarruflarının önemli bir kısmı altın cinsinden olan kesimler için dikkate değer ölçüde servet artışı anlamına geldiği ifade edilerek, böyle bir servet artışının talep üzerinde yukarı yönlü bir etkisi olacağının değerlendirilebileceği aktarıldı.
İl bazında altın mevduat tercihlerindeki farklılıklar kullanılarak, altın fiyatındaki artışın konut ve otomobil gibi alım satıma konu dayanıklı mal piyasalarındaki etkisinin incelendiği analizde, altın mevduatının tasarruf mevduatına oranının, altın fiyatlarının hızla artmaya başladığı 2023 yılı eylül ayında iller arasında önemli ölçüde farklılaştığının görüldüğü dile getirildi.
Analizde, ilgili dönemde illerin birbirinden büyük ölçüde ayrışmasına neden olacak önemli bir gelişme olmadığından, söz konusu farklılaşmanın altın fiyatının servet artışı kanalıyla konut ve otomobil piyasalarındaki etkilerini inceleme fırsatı sunduğu kaydedilerek, servet etkisinin varlığına yönelik önemli bir ipucunu, mevduattaki altın payının yüksek olduğu illerdeki konut birim fiyatlarının 2023 yılı son çeyreğinden itibaren diğer illerden belirgin ölçüde ayrışması olduğu bildirildi.
Altın fiyatları kaynaklı servet artışının konut ve otomobil piyasalarındaki etkilerini ampirik olarak test etmek için iller arasında altın mevduatı oranındaki farklılaşmayı dikkate alan farkların farkı analizi yapıldığı aktarılan blog yazısında, altın fiyatlarındaki artış öncesinde konut birim fiyatları ile altın mevduat oranı arasında bir ilişki bulunmadığı, 2023 4. çeyrek ve sonrasında altın mevduat oranı ile konut birim fiyatları arasında pozitif ve istatistiki olarak anlamlı bir ilişki gözlendiği ifade edildi.
Analizde, konut fiyatlarını belirleyen zamana bağlı olmayan diğer özellikler kontrol edildiğinde, altın fiyatlarındaki artışın, ortalama altın mevduatı oranına sahip bir il için 2023 3. çeyrek sonrası dönemde konut birim fiyatlarında ortalama yüzde 11 ilave artış ile ilişkili olduğu vurgulanarak, altın payı ve konut fiyatlarındaki pozitif ilişki göz önünde bulundurulduğunda, altın kaynaklı servetin konut fiyatlarında yukarı yönlü etki yaptığının söylenebileceğine işaret edildi.
Toplam konut satış adedinde ise altın mevduatı oranına göre anlamlı bir göreli farklılaşma gözlenmediği aktarılan analizde, bu bulgunun kısa vadede konut arzının esnek olmaması nedeniyle artan talebin fiyatlara yansıdığını ve bu nedenle satışlarda anlamlı bir artışın olmadığını gösterdiği dile getirildi.
Analizde, servet etkisinin daha belirgin olmasının beklendiği ipoteksiz satışların toplam konut satışlarındaki payının, mevduatta altın oranı arttıkça göreli olarak yükseldiğinin altı çizilerek, bu durumun hanehalkının altın bazlı kazançlarını kredi koşullarından bağımsız olarak doğrudan konut alımına yönlendirdiğine, sıkı finansal koşullara rağmen talebin servet etkisi kaynaklı dirençli olduğuna dair bir işaret olduğuna dikkat çekildi.
Otomobil satışlarının altın fiyatlarındaki artış sonrası yüksek altın mevduatı oranına sahip illerde göreli olarak arttığı belirtilen analizde, konuttan farklı olarak otomobil arzının nispeten esnek olmasının, talep artışının doğrudan satışlarda gözlenmesine neden olduğu aktarıldı.
Analizde, özetle, Eylül 2023 sonrası dönemde altın fiyatlarındaki keskin artışın konut ve otomobil piyasalarında talep artışına neden olduğuna işaret edildiği kaydedilerek, talep artışının, arzı esnek olmayan konut piyasasında fiyatlarda, arzı nispeten esnek olan otomobil piyasasında ise satış adetlerinde artış olarak karşılandığı ifade edildi.
Çalışmada yer alan tam analiz metni aşağıda sunulmaktadır:
Altın Fiyatı Kaynaklı Servet Artışının Konut ve Otomobil Piyasalarına Etkisi
Bu yazıda ülkemizde il bazında altın mevduat tercihlerindeki farklılıkları kullanarak, altın fiyatındaki artışın konut ve otomobil gibi alım satıma konu dayanıklı mal piyasalarındaki etkisini inceliyoruz.
Küresel ölçekte jeopolitik belirsizliklerin artması ve merkez bankalarının yoğun altın alımları ile Eylül 2023-Nisan 2025 döneminde uluslararası piyasalarda altın fiyatları ABD doları cinsinden yaklaşık %77 yükseldi (Grafik 1). Fiyat artışının da katkısıyla, ülkemizde geleneksel servet tutma araçlarından biri olan altının mevduat içindeki payında artış yaşandı (Grafik 2).[1], [2] Altın fiyatındaki yükseliş, Türkiye’de tasarruflarının önemli bir kısmı altın cinsinden olan kesimler için dikkate değer ölçüde servet artışı anlamına geliyor. Böyle bir servet artışının talep üzerinde yukarı yönlü bir etkisi olacağı değerlendirilebilir. Bu yazıda ülkemizde il bazında altın mevduat tercihlerindeki farklılıkları kullanarak, altın fiyatındaki artışın konut ve otomobil gibi alım satıma konu dayanıklı mal piyasalarındaki etkisini inceliyoruz.[3]
Altın mevduatının tasarruf mevduatına oranının, altın fiyatlarının hızla artmaya başladığı 2023 yılı eylül ayında iller arasında önemli ölçüde farklılaştığı görülüyor (Görsel 1). İlgili dönemde illerin birbirinden büyük ölçüde ayrışmasına neden olacak önemli bir gelişme olmadığından, söz konusu farklılaşma bize altın fiyatının servet artışı kanalıyla konut ve otomobil piyasalarındaki etkilerini inceleme fırsatı sunuyor.[4]
Servet etkisinin varlığına yönelik önemli bir ipucunu, mevduattaki altın payının yüksek olduğu illerdeki konut birim fiyatlarının 2023 yılı son çeyreğinden itibaren diğer illerden belirgin ölçüde ayrışmasında gözlemliyoruz (Grafik 3).
Altın fiyatları kaynaklı servet artışının konut ve otomobil piyasalarındaki etkilerini ampirik olarak test etmek için, iller arasında altın mevduatı oranındaki farklılaşmayı dikkate alan bir farkların farkı analizi yapıyoruz. Grafik 4, 2023 eylül ayında altın mevduatı oranı Türkiye ortalamasına eşit (%9,4) olan bir il için konut birim fiyatlarındaki altın fiyatları kaynaklı ilave değişim tahminlerini çeyreklik dönemler bazında ayrı ayrı gösteriyor. Grafik 5’te ise konut ve otomobil satış/fiyat göstergeleri üzerinde altın fiyatlarının 2023Ç3 sonrası için ortalama ilave etkileri yer alıyor. Analiz sonuçlarına göre:
- Altın fiyatlarındaki artış öncesinde konut birim fiyatları ile altın mevduat oranı arasında bir ilişki bulunmazken 2023Ç4 ve sonrasında altın mevduat oranı ile konut birim fiyatları arasında pozitif ve istatistiki olarak anlamlı bir ilişki gözleniyor (Grafik 4). Konut fiyatlarını belirleyen zamana bağlı olmayan diğer özellikler kontrol edildiğinde, altın fiyatlarındaki artış, ortalama altın mevduatı oranına sahip bir il için 2023Ç3 sonrası dönemde konut birim fiyatlarında ortalama %11 ilave artış ile ilişkili. Altın payı ve konut fiyatlarındaki pozitif ilişki göz önünde bulundurulduğunda, altın kaynaklı servet etkisinin konut fiyatlarında yukarı yönlü etki yaptığı söylenebilir (Grafik 5).
- Toplam konut satış adedinde ise altın mevduatı oranına göre anlamlı bir göreli farklılaşma gözlenmiyor. Bu bulgu kısa vadede konut arzının esnek olmaması nedeniyle artan talebin fiyatlara yansıdığına ve bu nedenle satışlarda anlamlı bir artışın olmadığına işaret ediyor.
- Servet etkisinin daha belirgin olmasını beklediğimiz ipoteksiz satışların toplam konut satışlarındaki payı, mevduatta altın oranı arttıkça göreli olarak yükseliyor. Bu durum hanehalkının altın bazlı kazançlarını kredi koşullarından bağımsız olarak doğrudan konut alımına yönlendirdiğine, sıkı finansal koşullara rağmen talebin servet etkisi kaynaklı dirençli olduğuna dair bir işaret.
- Otomobil satışları altın fiyatlarındaki artış sonrası yüksek altın mevduatı oranına sahip illerde göreli olarak artıyor.[5] Konuttan farklı olarak otomobil arzının nispeten esnek olması, talep artışının doğrudan satışlarda gözlenmesine neden oluyor.
Özetle, analizlerimiz Eylül 2023 sonrası dönemde altın fiyatlarındaki keskin artışın konut ve otomobil piyasalarında talep artışına neden olduğuna işaret ediyor. Talep artışı, arzı esnek olmayan konut piyasasında fiyatlarda, arzı nispeten esnek olan otomobil piyasasında ise satış adetlerinde artış olarak karşımıza çıkıyor.
[1] World Gold Council Central Bank Statistics.
[2] Benzer şekilde fiziki altın varlıklarının da arttığı tahmin ediliyor. Detaylı bilgi için:TCMB, Enflasyon Raporu 2025-I, Kutu 2.5 Hanehalkı Varlıklarında Değerleme Etkisi.
[3] Teorik olarak hane halkı servetinde varlık fiyatları kaynaklı bir artış yaşadığında bu durum tüketim talebinde artışa neden olarak mal ve hizmet gruplarında fiyatların yükselmesine yol açabiliyor (Chodorow-Reich vd., 2021, Mian ve Sufi 2011). Son dönemlerde kripto paralar gibi alternatif yatırım araçlarındaki fiyat dalgalanmalarının tüketime ve yerel konut fiyatlarına etkisine dair araştırmalar da yapılıyor (Aiello vd, 2023).
[4] Altın tasarrufu tercihini temsil etmek için kullandığımız altın hesaplarının gerçek kişi mevduat içindeki payı (altın oranı) üzerine yaptığımız incelemelerde, altın oranının toplam finansal sistem tasarruflarının GSYİH içindeki payı ile negatif ilişkili olduğunu (sosyoekonomik değişkenler kontrol edildiğinde de) buluyoruz. Bu durum mevduattaki altın oranının sistem içindeki ve dışındaki toplam altın tasarruf eğilimi için iyi bir gösterge olduğuna işaret ediyor.
[5] Bu çalışmada sıfır otomobil (yeni kayıt) satışları için TÜİK Motorlu Kara Taşıt İstatistikleri kullanılmıştır.
Kaynakça
Aiello, Darren & Baker, Scott R. & Balyuk, Tetyana & Di Maggio, Marco & Johnson, Mark J. & Kotter, Jason D., 2023. "The Effects of Cryptocurrency Wealth on Household Consumption and Investment" NBER Working Papers 31445, National Bureau of Economic Research, Inc.
Chodorow-Reich & Gabriel, Plamen T. Nenov & Alp Simsek. 2021. "Stock Market Wealth and the Real Economy: A Local Labor Market Approach" American Economic Review, 111 (5): 1613–57.
Mian, A. & Sufi, A., 2011. “House Prices, Home Equity-Based Borrowing, and the US Household Leverage Crisis”. American Economic Review 101 (5), 2132–56.
TCMB, Enflasyon Raporu 2025-I, Kutu 2.5 Hanehalkı Varlıklarında Değerleme Etkisi.