Türkiye’nin enflasyon sorunu çok büyük. Bu sorun iki türlü... Enflasyonla bir türlü baş edilemiyor ya da belki de edilmek istenmiyor. Hadi diyelim edilmek isteniyor ama bu sefer de karşımıza başka bir sorun çıkıyor. Türkiye’de enflasyonun gerçekte hangi düzeyde olduğunu bilinmiyor. Bilinmiyor, çünkü ölçüm doğru yapılamıyor ya da yapılmıyor.
Vatandaş TÜİK’in açıklamalarını oran ne olursa olsun inandırıcı bulmuyor. Yaratılan ve her geçen gün üstüne tuz biber ekilen güvensizlik ortamının böylesine bir sonuç yaratması zaten kaçınılmaz. Hem vatandaşın tüm detaylara hakim olması, makro değerlendirmeler yapması da elbette beklenmez. Vatandaş yaşadığına bakar.
Peki TÜİK’in oranlarına olan güvensizlik yalnızca bir önyargı mı, yoksa bu durumun gerçekçi dayanakları var mı?
Olmaz mı, hem de çok sayıda...
ŞU KİRA MESELESİ...
Bunların en önemlilerinden biri kira...
Ama kira öyle bir konu ki, vatandaşın büyük bir kısmını hiç ilgilendirmiyor, bu onlar için hiç sorunu değil. Çünkü kendi evleri var ve kira ödemek gibi bir sorun yaşamıyorlar.
Ama kirada oturanlar için bu konu en önemli sorun.
Önce kiracı-ev sahibi boyutuna bir bakalım...
Türkiye’de nüfusun yüzde 28’i kirada oturuyor. Yüzde 56’lık bir kesim kendi evinde ikamet ediyor, yüzde 15 kendi evinde oturmamakla birlikte kira ödemiyor, yüzde 1’lik bir kesim ise lojmanda oturuyor.
Son oranlar böyle ve geçen yılki duruma işaret ediyor. Kaldı ki bu oranlar yıldan yıla çok fazla değişmiyor, değişse de kirada oturanların artışı yönünde değişiklik oluyor. Konut fiyatları ve buna bağlı olarak konut edinmenin böylesine zorlaştığı dikkate alınırsa...
KİRA 10 BİN LİRA BİLE DEĞİLMİŞ!
TÜİK, Yargıtay Onursal Üyesi Seyfettin Çilesiz’in açtığı davada mahkemeye madde fiyatlarını “özgün eser” gerekçesiyle vermemişti ya, acaba o özgün eserlerden birinin tutarını açıklasak nasıl olur!
TÜİK’in Türkiye ortalamasında konut kirasını nisan ayı için 9.978 lira olarak dikkate aldığı görülüyor. Bu tutar artı-eksi biraz oynayabilir. Ama yaklaşık tutar 10 bin lira, o kesin.
Gelin birkaç soruyla konuyu açmaya çalışalım...
■ Birinci soru
Türkiye ortalamasında kira 10 bin lira olabilir mi? Tabii ki bu tutarda kira vardır, hatta daha düşük bile vardır; ama Türkiye ortalamasından söz ediyorum. Yoktur, Türkiye ortalamasında 10 bin liraya kiralık ev yoktur.
■ İkinci soru
Diyelim 10 bin lira makul bir tutar. TÜFE’de kiranın ağırlığı yüzde 6,8. Nüfusun yüzde 28’i kiracı, kalan yüzde 72 ise kira ödemiyor. Şimdi şu soruya yanıt vermek gerekiyor:
“Nüfusun yüzde 28’i harcamasının yüzde kaçını kiraya ayırıyordur ki, bu oran TÜFE’nin toplamında yüzde 6,8’e denk düşüyor?”
Bu hesaplamanın sonucu yüzde 24’tür. Yani kirada oturan yüzde 28’lik kesimin, harcamasının yüzde 24’ünü kiraya yaptığı sonucu çıkıyor. Kabaca kirada oturanların harcamasında kira gideri dörtte bir kadar yer tutuyormuş.
■ Üçüncü soru
TÜİK’e göre kira yaklaşık 10 bin lira olduğuna göre ve bu 10 bin lira kiracıların harcamasında yüzde 24’lük bir yer tuttuğuna göre kiracıların toplam harcaması ne kadar? Sonuç; yaklaşık 41-42 bin lira.
■ Dördüncü soru
Türkiye’de ortalama kira 10 bin lira değil ve ortalamayı 15 bin lira olarak almak mümkün. Hele hele özellikle İstanbul’da ortalama çok daha yukarıdadır ve 20 bin liranın altında değildir. Eğer 20 bin liranın kiracıların harcamasındaki payını yüzde 24 olarak alırsak demek ki aylık ortalama geliri de 82-84 bin lira diye varsaymak gerekir.
■ Beşinci soru
Ortalama kiranın 15, hatta 20 bin liraları bulduğu bir hesaplamada kiranın toplamdaki ağırlığı yüzde 6,8 mi olur, yoksa yüzde 20, hatta 25’lere doğru yol mu alır?
■ Altıncı soru
Kiranın ağırlığı bu düzeylere çıkarsa TÜFE’yi oluşturan hangi kalemlerin ağırlığı azalır ve bu durum TÜFE artışını nasıl etkiler?
■ Yedinci soru
Bir önceki soruya yanıt vermek isteyenlere kolaylık... Bu yılın ilk dört ayındaki TÜFE artışı yüzde 13,36, aynı dönemdeki kira artışı yüzde 22. Son bir yıldaki TÜFE artışı yüzde 37,86, aynı dönemdeki kira artışı yüzde 89. Kira tutarı düşük ve kiranın ağırlığı olması gerekenin yarısından bile çok çok az olduğu için genel endekse ve artışa yansıma düşük kalmış. Son bir yıldaki yüzde 89 kira artışının genel endekse yansıması bu yüzden sınırlı olmuş. Bir düşünün, kiranın ağırlığı yüzde 6,8 değil de yüzde 15, 20 ya da 25 olsaydı... Acaba yıllık TÜFE artışı yüzde 38,76’ya iner miydi?
TÜİK YENİ KİRAYA VERİLECEKLERİ İZLEMİYOR
TÜİK’in kira konusunda dile getirebileceği bir tek savunma var, onu da açıklayayım.
TÜİK’in kirasını izlediği belli sayıda konut var. Bu konutların kira değişimi endeksteki değişimi belirliyor. Eğer o konuttan kiracı çıkar ve yeni bir kiracı oturursa yeni sözleşme dikkate alınarak değişim oranı bulunuyor.
Hesaplamada dikkate alınan konut, örneğin ev sahibinin oturmaya başlaması ya da binanın yıkılması durumunda doğal olarak hesaplama listesinden çıkarılıyor. O konut yerine başka bir konut izlemeye alınıyor.
• Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve borsagundem.com.tr’nin editoryal politikasını yansıtmayabilir.