Çin’de biri akademik, diğeri stratejik düzeyde iki ayrı gelişme, ülkenin yarı iletken ve yapay zekâ alanında Batı merkezli kısıtlamalara karşı farklı bir yol izlediğini ortaya koydu. Çinli bilim insanları, Nvidia’nın en ileri yapay zekâ çiplerini hız ve enerji verimliliğinde geride bıraktığını ileri sürdükleri optik tabanlı bir yapay zekâ çipi tanıttı. Euronews'in haberine göre aynı dönemde Pekin yönetiminin, uzun süredir yalnızca Batılı şirketlerin kontrolünde bulunan aşırı morötesi litografi teknolojisini geliştirmeye yönelik gizli programında önemli bir aşamayı geçtiği bildirildi.
Ambargolara karşı alternatif arayış
Bu iki gelişme, Çin’in teknoloji ambargolarına yanıt olarak doğrudan kopyalama yerine yeni mimariler ve üretim yöntemleri geliştirmeye yöneldiğini gösteriyor. Çin, hâlen en ileri çiplerin seri üretiminde geride olsa da, hem tasarım hem de üretim teknolojisi alanında atılan bu adımlar, küresel yarı iletken rekabetinin uzun vadede daha karmaşık ve çok merkezli bir yapıya evrileceğine işaret ediyor.
Işık temelli yapay zekâ çipi lightgen
Şanghay Jiao Tong Üniversitesi ile Tsinghua Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi tarafından geliştirilen LightGen adlı optik hesaplama çipi, elektronik sinyaller yerine ışık kullanarak yapay zekâ işlemlerini yürütüyor. Hakemli bilimsel dergi Science’ta yayımlanan çalışmada, LightGen’in özellikle görüntü ve video üretimi gibi üretken yapay zekâ görevlerinde, klasik elektronik çiplere kıyasla daha yüksek hız ve daha düşük enerji tüketimi sağladığı belirtildi.
Yaklaşık iki milyon fotonik “nöronun” 136,5 milimetrekarelik bir çip alanına sığdırıldığı sistemin; yüksek çözünürlüklü görseller, üç boyutlu sahneler ve video içerikleri üretebildiği aktarıldı. Deney sonuçlarına göre LightGen, 512×512 piksel çözünürlükte ayrıntılı ve mantıksal olarak tutarlı görüntüler oluşturdu, gürültü giderme, stil aktarımı ve üç boyutlu manipülasyon gibi işlemleri gerçekleştirdi.
Araştırma ekibinin lideri Prof. Chen Yitong, South China Morning Post’a yaptığı değerlendirmede, LightGen’in ölçeklenebilir bir yapıya sahip olduğunu ve sürdürülebilir yapay zekâ uygulamaları için yeni bir donanım alternatifi sunduğunu ifade etti. Çipin hesaplama kapasitesinin 3,57×10⁴ TOPS, enerji verimliliğinin ise 664 TOPS/watt olarak ölçüldüğü bildirildi. Bu değerlerin, Nvidia A100 gibi önde gelen elektronik yapay zekâ çiplerinin performansını yüz katın üzerinde aştığı kaydedildi.
Bilim insanları, bu gelişmenin üretken yapay zekâ uygulamalarının artan enerji ihtiyacına karşı fotonik hesaplamayı temel bir çözüm haline getirebileceğini değerlendiriyor.
Elektronikten fotonik mimariye yönelim
Geleneksel bilgisayarlarda veriler elektron akışıyla işlenirken, fotonik sistemlerde lazer darbeleri kullanılıyor. Bu yaklaşım, işlemlerin ışık hızında gerçekleşmesine ve enerji tüketiminin önemli ölçüde azalmasına olanak tanıyor. Ancak bugüne kadar fotonik sistemlerin, karmaşık üretken yapay zekâ görevlerinde yeterli performansı sunmakta zorlandığı biliniyordu.
LightGen ekibi, bu sınırlamayı aşmak için üç ana unsura odaklandı: yeni bir mimari yapı, etiketsiz yani denetimsiz öğrenmeye dayalı bir eğitim yöntemi ve yüksek entegrasyon yoğunluğu. “Optik gizil uzay” olarak adlandırılan yeni mimari sayesinde verilerin sıkıştırılmış biçimde hızlı işlenmesi sağlandı. Denetimsiz öğrenme yaklaşımı ise büyük ölçekli etiketli veri setlerine olan ihtiyacı ortadan kaldırdı.
Gizli EUV çalışması kritik aşamada
Bu bilimsel gelişmelerin yanı sıra, Reuters’ın aktardığı bilgilere göre Çin, yarı iletken üretiminin en kritik aşamalarından biri olan EUV litografi alanında da önemli bir ilerleme kaydetti. Shenzhen’de yüksek güvenlikli bir laboratuvarda geliştirilen ve 2025’in başında tamamlandığı belirtilen bir prototipin, aşırı morötesi ışık üretmeyi başardığı ifade edildi.
EUV makineleri, insan saçından binlerce kat daha ince devrelerin silikon üzerine işlenmesini sağlayarak en gelişmiş çiplerin üretiminde kilit rol oynuyor. Bugüne kadar bu teknolojiye tam anlamıyla hâkim olan tek şirketin Hollanda merkezli ASML olduğu biliniyor.
ABD ve Avrupa ülkeleri, uzun süredir bu makinelerin Çin’e satışını engelleyerek Pekin yönetimini ileri çip üretiminde sınırlamaya çalışıyor.
Yarı iletken yarışında yeni eşik
Shenzhen’de geliştirilen prototipin henüz çalışır bir çip üretmediği belirtilse de, EUV ışığının üretilebilmiş olması analistlere göre kritik bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. Bu gelişme, Çin’in yarı iletken teknolojilerinde beklenenden daha hızlı ilerlediğine dair işaretler sunuyor.